We spreken van overbevolking wanneer wegens de bevolkingsgrootte de draagkracht van de omgeving overschreden wordt, wanneer er onvoldoende ruimte is voor de natuur of wanneer de bevolkingsdruk negatieve gevolgen heeft op de levenskwaliteit. Deze veelheid aan factoren zorgt er voor dat het niet zo eenvoudig is om te bepalen of er sprake is van overbevolking, maar onderzoek en steeds meer studies tonen aan dat het aantal consumenten een niet te verwaarlozen rol speelt in het feit dat de mensheid niet duurzaam bezig is. Sterker zelf: een bevolkingskrimp blijkt zelfs noodzakelijk te zijn naast consumptievermindering en duurzamere technologie.

De bevolkingsexplosie

Om het probleem van overbevolking vandaag goed te begrijpen is het belangrijk de recente demografische ontwikkeling te plaatsen in een historisch perspectief. Tot aan de ontdekking van de landbouw zo’n 12.000 jaar geleden was de wereldbevolking beperkt tot enkele miljoenen. De tweede landbouwrevolutie en de industriële revolutie in de 18de eeuw zorgde er voor dat de bevolking kon groeien van 680 miljoen in 1700 tot 7800 miljoen in 2020.

Deze explosie is niet tot stand gekomen door een toename van de vruchtbaarheid maar door een proces dat we de demografische transitie noemen. Doordat de kindersterfte sterk is afgenomen in de laatste 300 jaar hebben veel meer kinderen zelf de kans gehad om kinderen te krijgen, wat voor de bevolkingsgroei zorgde. Ook zijn we als mens langer gaan leven, wat eveneens een impact heeft.

De bevolkingsgroei doorheen de geschiedenis.

“Terwijl het vele duizenden jaren geduurd heeft om tot een wereldbevolking te komen van 1 miljard heeft het nauwelijks 200 jaar geduurd om te groeien tot 7,9 miljard.”

En wat geeft de toekomst?

Eerst het goede nieuws: volgens de laatste projectie van de VN zal de bevolkingsexplosie tegen 2100 aan haar eind komen. Het minder goede nieuws: de wereldbevolking zal dan een piek bereikt hebben van ongeveer 11 miljard, dat is nog een toename van 41% in vergelijking met vandaag. Meer optimistische projecties geven al een piek van ongeveer 10 miljard rond 2060.

De lage variant projectie van de VN geeft aan wat er kan gebeuren indien de vruchtbaarheid een dalende trend zou kennen. De lage variant houdt rekening met een geleidelijke daling van de vruchtbaarheid met 0,5 kinderen per vrouw in de komende jaren (dat is een daling tot ongeveer 1,9 kinderen per vrouw). In dat geval zou de wereldbevolking tegen 2100 krimpen tot 7,1 miljard, ofwel een daling van 3,9 miljard tegenover de standaardprojectie.

De verschillende projecties van de wereldbevolking volgens de VN.
De projecties van de Belgische bevolkingsgrootte volgens vier verschillende bronnen.

Er doen veel misverstanden de ronde wat de bevolkingsgroei betreft in Belgie. De bevolkingsgroei in België is uitsluitend het gevolg van migratie. De vergrijzing heeft nauwelijks een impact op de bevolkingsgroei aangezien de levensverwachting relatief stabiel blijft.

Wat zeggen de wetenschappers?

Wetenschappers hebben zich al eerder uitgesproken over overbevolking, maar het eerste duidelijk signaal werd gegeven in 1992 toen 1575 wetenschappers gewaarschuwd hebben dat er dringend iets moet gedaan worden aan de bevolkingsgroei. In 2017 werd deze waarschuwing geevalueerd en bevestigd door meer dan vijftienduizend wetenschappers.

In 2019 hebben 11.258 wetenschappers opnieuw gewaarschuwd en bevestigd dat de bevolkingsgrootte zo snel mogelijk moet stabiliseren en verkleinen. Het IPCC rapport 2022 zowel consumptie als bevolkingsgroei de hoofdoorzaken zijn van CO2-emissies. Het meest recente onderzoek dat duidelijk maakt dat er te veel consumenten zijn werd gepubliceerd in 2024. Wetenschappelijk bewijs is er genoeg, maar de juiste mensen overtuigen is een ander verhaal.

Tenslotte tonen andere studies aan dat kiezen voor een kleiner gezin één van de meest efficiente manieren is om onze impact op de omgeving te beperken (zie hier: Lund University, Project Drawdown en Copenhagen Consensus).

De evolutie van verschillende gevolgen van de mens op de aarde.
De CO2-besparing voor enkele klimaatmaatregelen die we kunnen nemen (in ton CO2 per jaar).

Er werd ook onderzoek gedaan naar hoeveel mensen er op aarde kunnen leven. Verschillende studies bevestigen dat de wereldbevolking niet groter mag zijn dan 5 miljard inwoners (zie hier en hier). Dat wil zeggen minder dan de helft van waar we naar toe gaan. Voor België is een duurzame bevolkingsgrootte niet meer dan 5 miljoen, dus ook meer dan een halvering dan de huidige bevolkingsgrootte (zie hier).

Meer natuur, duurzaamheid en levenskwaliteit…

Uit bovenstaande blijkt dat een lagere bevolkingsdruk noodzakelijk is om binnen de grenzen van de aarde te blijven als we iedereen een deftige levenskwaliteit gunnen. Maar naast noodzakelijk te zijn is het ook zeer wenselijk: een lagere bevolkingsdruk zou naast duurzamer ook voordelen hebben voor de natuur en onze levenskwaliteit.

Het spreekt voor zich dat een kleinere bevolking duurzamer is. Met dezelfde taart kan je aan iedereen een groter stuk geven zodat ze meer ruimte krijgen. De natuur kan zich opnieuw sterker maken en beter voor al het leven op aarde zorgen.

Alleen al in Vlaanderen zouden de gevolgen zeer duidelijk en aangenaam zijn: de stikstofproblematiek en waterproblematiek zouden eenvoudiger op te lossen zijn, de files zouden veel kleiner zijn, er zou opnieuw meer en echte natuur kunnen komen, we zouden allemaal in een rustigere omgeving kunnen wonen, werken en ontspannen, we zouden de wolf en andere wilde dieren meer ruimte kunnen geven… dit allemaal is mogelijk als we kiezen voor bevolkingskrimp.

Allemaal goed en wel, maar hoe? Terechte vraag en daar is een duidelijk antwoord op. En neen, we hoeven geen één kind politiek in te voeren zoals in China of oude mensen euthanaseren. Dat is bangmakerij van mensen die het onderwerp liever niet bespreekbaar willen maken. Ontdek hier hoe we tot die betere wereld kunnen komen.